W praktyce działalności gospodarczej przedsiębiorcy mogą spotkać się ze wsparciem państwowym w formie tak zwanej pomocy de minimis. Niejednokrotnie sprawia ona problemy przy jej stosowaniu przez organy państwowe. Wobec tego, dziś o pomocy, na którą może liczyć mikro-, mały i średni przedsiębiorca. Poniższy tekst jest fragmentem rozprawy doktorskiej adw. dr Łukasza Stępkowskiego pod tytułem „Uprawnienia procesowe przedsiębiorstwa w zakresie prawa Unii Europejskiej dotyczącego pomocy państwa”, dotyczącym właśnie tej tematyki.

8.         Zasada de minimis

Art. 107 ust. 1 TFUE, zgodnie z orzecznictwem TSUE wskazanym wyżej, nie zawiera w swojej językowej treści jakiegokolwiek progu albo pułapu, od którego można mówić o środku pomocy państwa. Próżno więc na poziomie prawa pierwotnego szukać jakiejkolwiek zasady de minimis non curat praetor.

Reguła de minimis została po raz pierwszy „wprowadzona” przez Komisję do prawa Unii poprzez obwieszczenie Komisji w sprawie wspólnotowych ram pomocy na rzecz MŚP[1] oraz następnie rozwinięta przez komunikat Komisji z dnia 6 marca 1996 r. w sprawie pomocy udzielanej na zasadzie de minimis[2]. KE wydała te akty soft law zasadniczo bez wiążącej podstawy prawnej, w celu zredukowania obciążeń administracyjnych oraz w celu wprowadzenia uproszczeń dla MŚP[3].

Taki wątpliwy z prawnego punktu widzenia stan rzeczy[4], który jednak został uznany w orzecznictwie za wiążący prawnie[5], trwał do uregulowania tej materii w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis[6]. Rozporządzenie to zostało zastąpione przez rozporządzenie Komisji (WE) nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu do pomocy de minimis[7], a następnie przez obecnie obowiązujące, wskazane wyżej rozporządzenie nr 1407/2013[8].

Zasada de minimis posiada więc wiążącą podstawę prawną prawa wtórnego w obecnym stanie prawnym. Prawo wtórne w formie rozporządzenia jest w stanie dookreślić zakres zastosowania art. 107 ust. 1 TFUE, albowiem zezwala na to art. 109 TFUE, stanowiący że Rada, na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, może wydać wszelkie właściwe rozporządzenia w celu zastosowania artykułów 107 i 108, a w szczególności może określić warunki stosowania artykułu 108 ustęp 3 i kategorie pomocy zwolnione z tej procedury. Taki warunek znajduje się w art. 2 Rozporządzenia nr 2015/1588, które to rozporządzenie, wraz z art. 109 TFUE, jest obecnie podstawą prawną wydania rozporządzenia nr 1407/2013 przez Komisję. Wskazuje się tam w kontekście zasady de minimis, że „niektóre kategorie pomocy nie spełniają wszystkich kryteriów określonych w art. 107 ust. 1 TFUE”, o czym Komisja może postawnowić uwzględniając rozwój i funkcjonowanie rynku wewnętrznego, „pod warunkiem że pomoc przyznana temu samemu przedsiębiorstwu w ciągu danego okresu nie przekroczy pewnej stałej wielkości”.

Rozporządzenie nr 1407/2013 ustanawia w art. 3 ust. 1 wyłączenie z zakresu zastosowania art. 107 ust. 1 TFUE, stanowiąc że „uważa się, że środki pomocy nie spełniają wszystkich kryteriów określonych w art. 107 ust. 1 Traktatu i dlatego są zwolnione z wymogu zgłoszenia przewidzianego w art. 108 ust. 3 Traktatu, jeżeli spełniają warunki określone w niniejszym rozporządzeniu”. Należy podkreślić, że pomoc de minimis nie jest więc pomocą państwa zgodną z prawem i rynkiem wewnętrznym; zamiast tego, jest to wsparcie które nie jest uznawane za pomoc państwa, jeżeli spełnia warunki rozporządzenia nr 1407/2013. Trybunał Sprawiedliwości potwierdził, że działania objęte zasadą de minimis są wyłączone z zakresu pojęcia pomocy państwa i nie podlegają obowiązkowi zgłoszenia przewidzianemu w art. 108 ust. 3 TFUE[9].

Można zauważyć, że rozporządzenie nr 1407/2013 nie zawiera w sobie uprawnienia Komisji do wycofania tego wyłączenia, tak jak w wypadku przywileju zwolnienia grupowego w rozporządzeniu nr 651/2014, zamiast tego ustanawiając termin swojego stosowania, do dnia 31 grudnia 2020 roku.

Sąd Unii Europejskiej w wyroku w sprawach połączonych T-394/08 Regione autonoma della Sardegna i in.[10], utrzymanym w mocy wyrokiem TS w sprawie C-630/11 P HGA i in.[11] dokonał wykładni zasady de minimis. Sąd wskazał, że celem zasady de minimis jest uproszczenie procedur administracyjnych zarówno w interesie beneficjentów pomocy o stosunkowo niewielkiej wysokości, a więc niemogącej zakłócić konkurencji, jak też w interesie Komisji, która musi mieć możliwość skoncentrowania swoich środków na przypadkach stanowiących rzeczywisty interes wspólnotowy (obecnie interes Unii)[12]. Wynika z tego, że limit pomocy de minimis – zasadniczo wynoszący obecnie 200.000 EUR w terminie trzech lat podatkowych – nie stanowi „ogranicznika” mającego zastosowanie do części środka pomocowego pozostającej poniżej pułapu de minimis, a stosuje się do całości środka pomocowego[13]. Jako że pomoc de minimis oznacza pomoc w niewielkiej kwocie, dopuszczenie ex post podziału na części pomocy przekraczającej pułap mający zastosowanie w tym zakresie powodowałoby zdaniem Sądu, iż z zasady de minimis korzystałaby pomoc w kwocie, która nie była niewielka w momencie przyznania[14]. Co więcej, zdaniem Sądu zasada de minimis nie ma na celu zagwarantowania każdemu przedsiębiorstwu, któremu bezprawnie przyznano pomoc, iż będzie mogło korzystać ze zwolnienia do wysokości pułapu de minimis[15]. Rozporządzenie de minimis nie powinno więc być interpretowane jako blankietowe wyłączenie wsparcia wynoszącego mniej niż 200.000 EUR udzielonego w terminie 3 lat podatkowych z pojęcia pomocy państwa. Zamiast tego, ustanawia ono szczegółowe warunki uznania niektórych środków wsparcia za niestanowiące pomocy państwa. Beneficjent pomocy może skorzystać z tego rozporządzenia poprzez jego skutek bezpośredni i uzyskać jego bezpośrednie zastosowanie w swojej sprawie. W wyniku takiego bezpośredniego zastosowania rozporządzenia nr 1407/2013 niektóre środki wsparcia, które w innym wypadku podlegałyby stosowaniu art. 107 ust. 1 TFUE, nie zostaną uznane za środki pomocy państwa.

Łukasz Stępkowski

[1] Dz.U. C 213 z 19.8.1992, str. 2—9, brak wersji polskiej, w wersji angielskiej „Information from the Commission – Community guidelines on State aid for small and medium-sized enterprises (SMEs)”.

[2] Dz.U. C 68 z 6.3.1996, str. 9—10, brak wersji polskiej, w wersji angielskiej „Commission notice on the de minimis rule for State aid”.

[3] Por. Komunikat KE z dnia 6 marca 1996: „In 1992, in an effort to reduce the administrative burden on the Member States and on the Commission itself – which ought to be left to concentrate its resources on cases of real importance to the Community – and in order to simplify matters for SMEs, the Commission introduced what is known as a de minimis rule (…)”.

[4] Mimo wydania przez KE aktu, który miał na celu ograniczenie zakresu zastosowania normy prawa pierwotnego Unii Europejskiej, a także nie posiadał podstawy prawnej, orzecznictwo TSUE nie wyciągało jednak wniosków z charakteru takiej „podstawy prawnej” dla zasady de minimis w tamtym czasie i zasadniczo ją zaakceptowało (por. sprawa C-172/03 Heiser powyżej, pkt 34, „ustanowienie zasady przez obwieszczenie”; sprawa C-409/00 Hiszpania/Komisja powyżej, pkt 69, zatwierdzenie podejścia KE przez TS i powiązanie z wpływem na wymianę handlową, oraz pkt 71, rozszerzająca wykładnia obwieszczeń przez TS; sprawa C-351/98 Hiszpania/Komisja powyżej, pkt 53, związanie KE komunikatem de minimis; sprawa C-114/00 Hiszpania/Komisja powyżej, pkt 50, odnotowanie ustanowienia zasady de minimis stosującymi się („which applied”) komunikatami).

[5] Por. wyrok Trybunału z dnia 13 czerwca 2002 r., sprawa C-382/99 Królestwo Niderlandów przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, EU:C:2002:363, pkt 25, potwierdzenie wiążącego charakteru komunikatów de minimis dla Komisji oraz potwierdzenie bycia przez nie źródłem „zasady de minimis”. Por. też wyrok Sądu pierwszej instancji z dnia 12 lipca 2001 r., sprawy połączone T-12/99 oraz T-63/99 UK Coal plc przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, EU:T:2001:188, pkt 55 (zasada de minimis wynikająca z komunikatu).

[6] Dz.U. L 10 z 13.1.2001, str. 30—32, dalej „rozporządzenie nr 69/2001”.

[7] Dz.U. L 379 z 28.12.2006, str. 5—10, dalej „rozporządzenie nr 1998/2006”.

[8] Obowiązują również rozporządzenia sektorowe – rozporządzenie Komisji (UE) nr 1408/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rolnym (Dz.U. L 352 z 24.12.2013, str. 9—17) oraz rozporządzenie Komisji (UE) nr 717/2014 z dnia 27 czerwca 2014 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rybołówstwa i akwakultury (Dz.U. L 190 z 28.6.2014, str. 45—54), a także obowiązuje rozporządzenie Komisji (UE) nr 360/2012 z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis przyznawanej przedsiębiorstwom wykonującym usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym (Dz.U. L 114 z 26.4.2012, str. 8—13).

[9] Por. sprawy połączone C-197/11 i C-203/11 Libert powyżej, pkt 81.

[10] Sprawy połączone T-394/08 Regione autonoma della Sardegna i in. powyżej.

[11] Wyrok Trybunału z dnia 13 czerwca 2013 r., sprawy połączone HGA Srl i inni (C-630/11 P), Regione autonoma della Sardegna (C-631/11 P), Timsas srl (C-632/11 P) i Grand Hotel Abi d’Oru SpA (C-633/11 P) przeciwko Komisji Europejskiej, EU:C:2013:387.

[12] Sprawy połączone T-394/08 Regione autonoma della Sardegna i in. powyżej, pkt 304.

[13] Ibidem, pkt 305 : „(…) dopuszczenie podziału pomocy na części po to, by jej część korzystała z zasady de minimis, nie przyczyniłoby się do realizacji wspomnianego celu. Zwykłe odliczenie kwoty odpowiadającej pułapowi de minimis od kwoty, jaka ma być przyznana przedsiębiorstwu, nie oszczędza bowiem Komisji zadania zbadania zgodności danej pomocy ze wspólnym rynkiem w zakresie kwoty przekraczającej ten pułap, a danemu przedsiębiorstwu – konieczności oczekiwania na wynik tego badania, zanim będzie mogło z niej skorzystać lub, w przypadku pomocy przyznanej bezprawnie, obowiązku jej zwrotu”.

[14] Ibidem, pkt 308.

[15] Ibidem, pkt 307.